ಕಲೆಯೇ ಸಾಯಲು ಅದೇನು ಆತನ ಜತೆ ಹುಟ್ಟಿದ್ದಲ್ಲ!
Date : 12-06-2011, Sunday | 71 Comments
ಅವರು ಕುಸುರಿ ಕೆಲಸ ಬಿಟ್ಟು ಬಹಳ ಸರಳವಾಗಿ ಚಿತ್ರಿಸುತ್ತಾ ಹೋದರು. ಎಲ್ಲರಿಗಿಂತ ವಿಭಿನ್ನ ಎನಿಸುವಂತೆ ಚಿತ್ರಿಸಿದರು. ಏನೋ ಹೊಸತನ ನೀಡಿದರು. ಆ ಕಾರಣಕ್ಕಾಗಿಯೇ ಎಲ್ಲರ ಗಮನ ಸೆಳೆದರು. ಮಾಡರ್ನ್ ಆರ್ಟ್್ನ ಈ ಪರ್ವದಲ್ಲಿ ಇಂಡಿಯನ್ ಆರ್ಟ್್ಗೆ ವಿಶ್ವಮನ್ನಣೆ ತಂದು ಕೊಟ್ಟರು. ಭಾರತೀಯ ಕಲಾವಿದರ ಚಿತ್ರಗಳೂ ಲಕ್ಷಾಂತರ ರೂ.ಗಳಿಗೆ ಮಾರಾಟವಾಗಬಲ್ಲವು ಎಂಬುದನ್ನು ತೋರಿಸಿಕೊಟ್ಟರು. ಚಿತ್ರಗಳಿಗೆ ಬಣ್ಣಗಳಿಂದ ಜೀವ ತುಂಬಿದರು. ಆ ಬಣ್ಣಗಳಲ್ಲೇ ಭಾವನೆಯನ್ನು ವ್ಯಕ್ತಪಡಿಸಲು ಹೊರಟರು.
ಹಾಗಿದ್ದರೂ ಈ ದೇಶ, ಅದರ ನೆಲ, ಜಲ, ಕಣ ಕಣಗಳಲ್ಲೂ ದೈವತ್ವವನ್ನು ಕಾಣುವ, ಪೂಜಿಸುವ, ಮಾತೆಯೆಂದು ಆರಾಧಿಸುವ ಕೋಟ್ಯಂತರ ಜನರ ಭಾವನೆಗಳೇಕೆ ಅವರಿಗೆ ಅರ್ಥವಾಗಲಿಲ್ಲ?
ಒಬ್ಬ ಕಲಾವಿದನಾದ ಮಾತ್ರಕ್ಕೆ ವೋತಪ್ರೋತವಾಗಿ ಕುಂಚದಲ್ಲಿ ತನ್ನ ಭಾವನೆಗಳನ್ನು ವ್ಯಕ್ತಪಡಿಸುವುದು ಸರಿಯೇ? ಆ ಭಾವನೆಗಳೂ “”Selective” ಆಗಬೇಕಿತ್ತೆ? ಒಬ್ಬ ಮಹಾನ್ ಕಲಾವಿದನೆನಿಸಿಕೊಂಡವನ ಮನಸ್ಸೂ ಪಕ್ಷಪಾತಿಯಾಗಿ ಬಿಟ್ಟರೆ ಗತಿಯೇನು? ಹಾಗಿದ್ದೂ Artistic freedom ಹೆಸರಿನಲ್ಲಿ ಅನ್ಯರ ಭಾವನೆಗಳಿಗೆ ಘಾಸಿಯುಂಟು ಮಾಡುವ ಕೆಲಸವನ್ನು ಸಮರ್ಥಿಸಿಕೊಳ್ಳಲು ಹೊರಟರೆ ಸಮಾಜ ಸುಮ್ಮನಾಗಿ ಬಿಡುತ್ತದೆಯೇ? ಅಂತಾರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಖ್ಯಾತಿಯ ಭಾರತೀಯ ಕಲಾವಿದ ಎಂ.ಎಫ್. ಹುಸೇನ್ ಲಂಡನ್್ನಲ್ಲಿ ಮರಣ ಹೊಂದಿರುವ ಈ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಇಂತಹ ಪ್ರಶ್ನೆಗಳು ಕಾಡುತ್ತಿವೆ. ಏಕಾಗಿ ಅವರು ಲಂಡನ್್ನಲ್ಲಿ ಸಾಯಬೇಕಾಯಿತು? ಏಕಾಗಿ ಕತಾರ್್ನ ಪ್ರಜೆಯಾಗಬೇಕಾಯಿತು? ಏಕಾಗಿ ಪಲಾಯನಗೈದ ವ್ಯಕ್ತಿಯಂತೆ ಬದುಕಬೇಕಾಯಿತು? ಏಕಾಗಿ ಕಾನೂನಿನ ದೃಷ್ಟಿಯಲ್ಲಿ ತಾವೊಬ್ಬ Fugitive ಎನಿಸಿಕೊಳ್ಳಬೇಕಾಯಿತು? ಏಕಾಗಿ ಭಾರತವನ್ನು ತ್ಯಜಿಸಬೇಕಾದ ಪರಿಸ್ಥಿತಿಯನ್ನು ತಂದೊಡ್ಡಿಕೊಂಡರು?
ಖ್ಯಾತ ಕಲಾವಿದ ಬಿ.ಕೆ.ಎಸ್. ವರ್ಮಾ ಅವರು ವಿವರಿಸಿದಂತೆ ಕಲೆಯಲ್ಲಿ ಎರಡು ವಿಧಗಳಿವೆ.
1. ಭಾವನಾತ್ಮಕ ಕಲೆ
2. ಭಾವನಾತೀತ ಕಲೆ
ಈ ಭಾವನಾತೀತ ಕಲೆಗೆ ಅದರದ್ದೇ ಆದ ಅಭಿವ್ಯಕ್ತಿ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯವಿದೆ. ಆದರೆ ಭಾವನಾತ್ಮಕ ಕಲೆಗೆ, ಸಂಬಂಧಕ್ಕೆ ಚೌಕಟ್ಟಿದೆ. ಹಾಗಾಗಿ ಇಲ್ಲಿ ಮೂರು ಭಾಷೆಗಳಿವೆ. ಒಂದು ಕಥಾ ಭಾಷೆ, ಎರಡನೆಯದ್ದು ಚರಿತ್ರ ಭಾಷೆ, ಮೂರನೆಯದ್ದು ಕಾವ್ಯ ಭಾಷೆ. ಇದ್ದಿದ್ದನ್ನು ಇದ್ದ ಹಾಗೆ ಹೇಳುವುದು ಚರಿತ್ರ ಭಾಷೆ, ಸ್ವಲ್ಪ ಸೇರಿಸಿ ಹೇಳುವುದು ಕಥಾ ಭಾಷೆ. ಇಲ್ಲದ್ದನ್ನು ಸೃಷ್ಟಿಸಿ ಹೇಳುವುದು ಕಾವ್ಯ ಭಾಷೆ.
ಅವರು…
I mean, ಮಕ್ಬೂಲ್ ಫಿದಾ ಹುಸೇನ್ ಕಾವ್ಯ ಭಾಷೆಯಲ್ಲಿ ಅನುಭವಿಸುತ್ತಾ ಭಾವನಾತೀತರಾಗಿ ಭಾವನಾತ್ಮಕ ಕಲೆಯನ್ನು ಏಕಾಗಿ ಚಿತ್ರಿಸಿದರು? ಅದರಿಂದ ಈ ದೇಶದ ಬಹುಸಂಖ್ಯಾತರ ಭಾವನೆಗಳಿಗೆ ನೋವುಂಟಾಗುತ್ತದೆ ಎಂಬುದರ ಅರಿವಿರಲಿಲ್ಲವೆ? ಎಡವುದಕ್ಕೂ, ಉದ್ದೇಶಪೂರ್ವಕವಾಗಿ ಚಿತ್ರಿಸುವುದಕ್ಕೂ ವ್ಯತ್ಯಾಸವಿದೆಯಲ್ಲವೆ? ಸೀತೆ, ಸರಸ್ವತಿ, ಲಕ್ಷ್ಮಿ, ಭಾರತಮಾತೆ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣ ಹೀಗೆ ಒಂದರ ಹಿಂದೆ ಒಂದರಂತೆ ನಗ್ನ ಚಿತ್ರಗಳನ್ನು ಬರೆಯುತ್ತಾ ಹೋಗಿದ್ದೇಕೆ? ಅದನ್ನು ಅಭಿವ್ಯಕ್ತಿ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯ ಎನ್ನುವುದಾದರೆ ಅವರ ಅಭಿವ್ಯಕ್ತಿಯಲ್ಲೂ ಪಕ್ಷಪಾತ ತೋರಿದ್ದೇಕೆ? ಹಿಂದೂ ಧರ್ಮದ ದೇವತೆಗಳನ್ನು ಚಿತ್ರಿಸುವಾಗ ಕಾಣುವ ನಗ್ನತೆಯನ್ನು ಸ್ವಧರ್ಮ, ಧರ್ಮೀಯರ ಚಿತ್ರಣಗಳಲ್ಲೇಕೆ ತೋರಲಿಲ್ಲ? ಒಂದು ವೇಳೆ, ಬೆತ್ತಲಾಗಿ, ಪ್ರಾಣಿಗಳ ಜತೆ ಲೈಂಗಿಕ ಕ್ರಿಯೆ ನಡೆಸುವಂತೆ ಇಸ್ಲಾಮ್್ನ ಪೂಜನೀಯರನ್ನೂ ಚಿತ್ರಿಸಿದ್ದರೆ ಮುಸ್ಲಿಮರು ಸುಮ್ಮನಾಗುತ್ತಿದ್ದರೆ? ಷರಿಯಾ ಕಾನೂನಿನಡಿ ಹುಸೇನ್್ರನ್ನು ಕಲ್ಲು ಹೊಡೆದು ಸಾಯಿಸದೇ ಬಿಡುತ್ತಿದ್ದರೆ?
ಇಷ್ಟಕ್ಕೂ “ಫ್ರೀಡಂ ಆಫ್ ಎಕ್ಸ್್ಪ್ರೆಷನ್್” ಅಂದರೆ ಏನು? ಯಾರು ಯಾರನ್ನ ಬೇಕಾದರೂ ಬೆತ್ತಲಾಗಿ ಚಿತ್ರಿಸುವುದೇ ಅಭಿವ್ಯಕ್ತಿ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯವೇ? ಈ ಹುಸೇನ್ ಅವರ ಕಣ್ಣಿಗೆ ಬರೀ ಹಿಂದೂ ದೇವ-ದೇವತೆಗಳೇ ಏಕೆ ನಗ್ನವಾಗಿ ಕಾಣುತ್ತಾರೆ? ಒಂದೆಡೆ ದುರ್ಗೆ ಹುಲಿಯೊಂದಿಗೆ ಸಂಭೋಗದಲ್ಲಿ ತೊಡಗಿರುವಂತೆ ಚಿತ್ರಿಸುವ ಹುಸೇನ್, ತಮ್ಮ ಪುತ್ರಿಯನ್ನು ಮಾತ್ರ ಮೈ ತುಂಬ ಬಟ್ಟೆಯೊಂದಿಗೆ ಚಿತ್ರಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಭಾರತಮಾತೆಯನ್ನು ನಗ್ನವಾಗಿಸಿರುವ ಅವರು, ತಮ್ಮ ತಾಯಿ ಜುನೈಬ್ ಮೈಯನ್ನು ಬಟ್ಟೆಯಿಂದ ಮುಚ್ಚಿದ್ದಾರೆ! ವೇಷ- ಭೂಷಣಗಳಿಂದ ಅಲಂಕೃತನಾಗಿರುವ ಮುಸ್ಲಿಮ್ ರಾಜನ ಪಕ್ಕದಲ್ಲಿ ನಗ್ನ ಬ್ರಾಹ್ಮಣನ ಚಿತ್ರವಿದೆ. ದ್ರೌಪದಿ, ಸರಸ್ವತಿ, ಪಾರ್ವತಿ, ಸೀತೆಯರನ್ನು ನಗ್ನಗೊಳಿಸಿರುವ ಹುಸೇನ್, ಮುಸ್ಲಿಂ ಮಹಿಳೆ ಹಾಗೂ ಮದರ್ ಥೆರೇಸಾ ಅವರ ಮೈ ಮುಚ್ಚಿದ್ದಾರೆ!!
ಇಂತಹ ಇಬ್ಬಂದಿತನ ಬೇಕಿತ್ತೆ?
ಒಂದು ವೇಳೆ, ಬೆತ್ತಲೆ ಚಿತ್ರ ಬರೆಯುವುದೇ ಕಲೆ ಅನ್ನುವುದಾದರೆ, “ಫ್ರೀಡಂ ಆಫ್ ಎಕ್ಸ್್ಪ್ರೆಷನ್್” ನಡಿ ಅಂತಹ ಪರಧರ್ಮ, ಅವಹೇಳನವನ್ನೂ ಸಮರ್ಥಿಸಿಕೊಳ್ಳಬಹುದೇ ಆಗಿದ್ದರೆ ಹುಸೇನ್ ಅವರು ತಮ್ಮ ತಾಯಿ, ಮಗಳನ್ನೂ ಬೆತ್ತಲಾಗಿ ಕಲ್ಪಿಸಿಕೊಂಡು ಚಿತ್ರ ಬರೆಯಬಹುದಿತ್ತಲ್ಲವೆ?” ದುರ್ಗೆ ಬದಲು ತನ್ನ ತಾಯಿಯೇ ಹುಲಿಯ ಜತೆ ರತಿಕ್ರೀಡೆ ನಡೆಸುವಂತೆ ಏಕೆ ಚಿತ್ರಿಸಲಿಲ್ಲ? “ಫ್ರೀಡಂ ಆಫ್ ಎಕ್ಸ್್ಪ್ರೆಷನ್್” ಸೂತ್ರವನ್ನು ತಮ್ಮ ಕುಟುಂಬ ಹಾಗೂ ಸ್ವಧರ್ಮಕ್ಕೂ ಏಕೆ ಅನ್ವಯ ಮಾಡಿಕೊಳ್ಳಲಿಲ್ಲ? ಇಂತಹ ದ್ವಂದ್ವ ನಿಲುವಿನ ಹುಸೇನ್ ಅವರನ್ನು ಸಮರ್ಥಿಸಿಕೊಂಡಿದ್ದ ಶಶಿ ತರೂರ್, “ಖಜುರಾಹೋದಲ್ಲಿರುವುದು ಕಾಮಕ್ರೀಡೆಯ ಅಭಿವ್ಯಕ್ತಿಯೇ ಅಲ್ಲವೆ?” ಎಂದು ಪ್ರಶ್ನಿಸಿದ್ದರು. ಹೌದು, ಕಾಮಸೂತ್ರವನ್ನು ಜಗತ್ತಿಗೆ ಕೊಟ್ಟವರು ನಾವೇ. ಖಜುರಾಹೋದಲ್ಲಿರುವ ಶಿಲ್ಪಕಲೆಗಳಲ್ಲಿ ಲೈಂಗಿಕ ಕ್ರಿಯೆಗಳ ಚಿತ್ರಣ ಇರುವುದೂ ದಿಟವೇ. ಆದರೆ ಈಗಿನ ವಿಜ್ಞಾನದಂತೆಯೇ ಆಗ ಶಿಲ್ಪ ಚಿತ್ರಗಳ ಮೂಲಕ ಲೈಂಗಿಕ ಕ್ರಿಯೆಯನ್ನು ತೋರಿಸಿದ್ದಾರಷ್ಟೇ. ಹಾಗೆ ತೋರಿಸುವುದಕ್ಕೂ ಅವುಗಳಿಗೆ ಸೀತೆ, ಸರಸ್ವತಿಯರ ಹೆಸರು ಕೊಟ್ಟು ವಿವರಿಸುವುದಕ್ಕೂ ವ್ಯತ್ಯಾಸವಿದೆ. ಅಷ್ಟಕ್ಕೂ ಒಂದು ಹುಡುಗಿಯನ್ನು ನಗ್ನವಾಗಿ ಕಲ್ಪಿಸಿಕೊಳ್ಳುವುದಕ್ಕೂ ಅದೇ ಸ್ಥಾನದಲ್ಲಿ ಸ್ವಂತ ತಾಯಿ, ತಂಗಿ, ಮಗಳನ್ನು ಕಲ್ಪಿಸಿಕೊಳ್ಳುವುದಕ್ಕೂ ವ್ಯತ್ಯಾಸವಿದೆಯಲ್ಲವೆ? ಮಿಗಿಲಾಗಿ ಸೀತೆ, ಸರಸ್ವತಿ, ಲಕ್ಷ್ಮೀ, ದುರ್ಗೆಯರಂತಹ ಪೂಜನೀಯರನ್ನು ಯಾವ ದೇವಸ್ಥಾನದಲ್ಲಿ ಅಶ್ಲೀಲವಾಗಿ ತೋರಿಸಿದ್ದಾರೆಯೇ ಹೇಳಿ?
ಏಕೆ ಇಂತಹ ಪ್ರಶ್ನೆಗಳನ್ನು ಮತ್ತೆ ಮತ್ತೆ ಕೇಳಬೇಕಾಗಿದೆಯೆಂದರೆ ಧರ್ಮ, ದೇಶಾಭಿಮಾನದ ವಿಷಯದಲ್ಲಿ ಅಭಿವ್ಯಕ್ತಿ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯವನ್ನು ಅಡ್ಡ ತರಲು ಸಾಧ್ಯವಿಲ್ಲ. ನೀವೇ ಹೇಳಿ, ಯಾರಾದರೂ ತ್ರಿವರ್ಣ ಧ್ವಜವನ್ನು ಸುಡುತ್ತಿರುವುದು ಕಂಡರೆ ನಿಮ್ಮ ಮನಸ್ಸಿಗೆ ನೋವಾಗಿ ರಾಷ್ಟ್ರ ಧ್ವಜಕ್ಕೆ ಅವಮಾನ ಮಾಡಿದವರ ವಿರುದ್ಧ ಸಿಡಿದೇಳುತ್ತೀರೋ ಅಥವಾ ಸುಟ್ಟಿದ್ದು ಕೇಸರಿ, ಬಿಳಿ, ಹಸಿರು ಬಣ್ಣದ ಬಟ್ಟೆಯನ್ನಷ್ಟೇ ಅಂತ ಸುಮ್ಮನಾಗುತ್ತೀರೋ? “ರಾಷ್ಟ್ರಗೀತೆಯನ್ನು ಹಾಡುವ ಬದಲು ವಾದ್ಯ ಸಂಗೀತವನ್ನು ಆಲಿಸೋಣ” ಎಂದ ನಾರಾಯಣಮೂರ್ತಿಯವರ ವಿರುದ್ಧವೇ ಕೇಸು ಹಾಕಿದವರು ನಾವು. ಏಕೆಂದರೆ ರಾಷ್ಟ್ರಗೀತೆ, ರಾಷ್ಟ್ರಧ್ವಜಕ್ಕೆ ಯಾರಾದರೂ ಅಗೌರವ, ಅಸಡ್ಡೆ ತೋರಿದರೆ ನಮ್ಮ ಮನಸ್ಸಿಗೆ ನೋವಾಗುವುದು ಮಾತ್ರವಲ್ಲ, ರೋಷ ಉಕ್ಕಿ ಬರುತ್ತದೆ. ನಮ್ಮ ಪಾಲಿಗೆ ತ್ರಿವರ್ಣ ಧ್ವಜವೆಂದರೆ ಸಾಂಕೇತಿಕ ಮಹತ್ವ ಹೊಂದಿರುವ ಕೇಸರಿ, ಬಿಳಿ, ಹಸಿರು ಬಣ್ಣದ ಬಟ್ಟೆಯಲ್ಲ. ಅದರಲ್ಲಿ ಭಾವನಾತ್ಮಕ ಸಂಬಂಧವಿದೆ. ತಾಯಿಯ ಜತೆಯೂ ಅಂತಹದ್ದೇ ಸಂಬಂಧವಿರುತ್ತದೆ. ಹಾಗಾಗಿಯೇ ತಾಯಿಗೆ ಅವಮಾನ ಮಾಡಿದರೆ ಅದನ್ನು ಸಹಿಸಲು ನಮ್ಮಿಂದಾಗುವುದಿಲ್ಲ. ಹುಸೇನ್ ಅವರಂಥವರಿಗೆ ಮಾತ್ರ ತಾಯಿಗೂ ಹೆಂಡತಿಗೂ ವ್ಯತ್ಯಾಸವೇ ಗೊತ್ತಿರುವುದಿಲ್ಲ. ಅಕಸ್ಮಾತ್ ಗೊತ್ತಿದ್ದರೂ ತನ್ನ ತಾಯಿಯ ಮೈಯನ್ನು ಬಟ್ಟೆಯಿಂದ ಮುಚ್ಚಿ, ಪರರ ತಾಯಿಯನ್ನು ನಗ್ನವಾಗಿ ಚಿತ್ರಿಸುತ್ತಾರೆ. ಎಂ.ಎಫ್ ಹುಸೇನ್ ಎಂದ ಕೂಡಲೇ ನಮಗೆ ಅವರ ರೇಖೆಗಳಿಗಿಂತ ಧಾರ್ಮಿಕ ಭಾವನೆಗಳಿಗೆ ಮಾಡಿದ ಘಾಸಿಯೇ ದೊಡ್ಡದಾಗಿ ಕಾಣಲು ಈ ಧೋರಣೆಯೇ ಕಾರಣವಲ್ಲವೆ?
ಅದಿರಲಿ, ಆರ್ಟ್್ಗೂ ಪೋರ್ನೋಗ್ರಫಿಗೂ ವ್ಯತ್ಯಾಸವೇ ಇಲ್ಲವೆ? ಎಂ.ಎಫ್. ಹುಸೇನ್ ಅವರ ವಿರುದ್ಧ ದೇಶಾದ್ಯಂತ ಸುಮಾರು 1250 ಪೊಲೀಸ್ ದೂರುಗಳು ದಾಖಲಾಗಿದ್ದವು. ನ್ಯಾಯಾಲಯಗಳಲ್ಲಿ 7 ಮೊಕದ್ದಮೆಗಳನ್ನು ಹೂಡಲಾಗಿದೆ. ಭಾರತೀಯ ದಂಡಸಂಹಿತೆ (ಐಪಿಸಿ) ಯ 153 (ಎ), 295, 295 (ಎ) ಪ್ರಕಾರ ಧಾರ್ಮಿಕ ಭಾವನೆಗಳಿಗೆ ನೋವುಂಟು ಮಾಡಿದ್ದ ಹುಸೇನ್ ಅವರ ಕೃತ್ಯ ಶಿಕ್ಷಾರ್ಹ ಮಾತ್ರವಲ್ಲ ಕ್ರಿಮಿನಲ್ ಅಪರಾಧ. ಹಾಗಾಗಿಯೇ ಹರಿದ್ವಾರದ ನ್ಯಾಯಾಲಯ ಹುಸೇನ್ ವಿರುದ್ಧ ಜಾಮೀನುರಹಿತ ವಾರಂಟ್ ಹೊರಡಿಸಿತ್ತು. ಈ ವಾರಂಟ್ ನಂತರ ಭೀತಿಗೊಂಡ ಹುಸೇನ್ ದೇಶದಿಂದಲೇ ಪಲಾಯನ ಮಾಡಿದ್ದರು.
ಕಲೆಯೆಂಬುದು ಮನುಷ್ಯನನ್ನು ಅರಳಿಸಬೇಕು, ಕೆರಳಿಸುವುದಲ್ಲ!
ಎಂ.ಎಫ್. ಹುಸೇನ್್ರ ಪೇಟಿಂಗ್್ಗಳು ಮಿಲಿಯನೇರ್, ಬಿಲಿಯನೇರ್್ಗಳ ಡ್ರಾಯಿಂಗ್ ರೂಮ್್ಗಳ ಗೋಡೆಯನ್ನು ಆಕ್ರಮಿಸಿದ ಮಾತ್ರಕ್ಕೆ ಅವರು ದೊಡ್ಡ ಕಲಾವಿದ, ಕಲಾಕ್ಷೇತ್ರದ ಯುಗ ಪುರುಷನಾಗುವುದಿಲ್ಲ. ಇಷ್ಟಕ್ಕೂ ಮಾಡರ್ನ್ ಆರ್ಟ್ ಎಂದು ಬಾಯಿ ಚಪ್ಪರಿಸುವವರು ಎಲೀಟ್ ವರ್ಗ ಮಾತ್ರ. ಅವು ಶ್ರೀಮಂತರ ಖಯಾಲಿಗಳಷ್ಟೇ. ಹಾಗಿರುವಾಗ ಹುಸೇನ್ ಅಂತ್ಯದೊಂದಿಗೆ ಎಲ್ಲಾ ಮುಗಿದು ಹೋಯಿತೆಂಬಂತೆ ಅಲವತ್ತುಕೊಳ್ಳುತ್ತಿರುವುದರಲ್ಲಿ, ಉತ್ಪ್ರೇಕ್ಷೆಯಿಂದ ಮಾತನಾಡುವುದರಲ್ಲಿ ಅರ್ಥವಿಲ್ಲ. ಕಲೆಯೇನೂ ಎಂ.ಎಫ್. ಜತೆ ಸಾಯುವುದಿಲ್ಲ. ಏಕೆಂದರೆ ಅದೇನು ಅವರ ಜತೆ ಹುಟ್ಟಿದ್ದಲ್ಲ. ಕಲೆಯ ಮೂಲವಿರುವುದು ಹುಸೇನ್್ರಲ್ಲಲ್ಲ. ಇವತ್ತಿಗೂ ಯಾವುದೋ ಒಂದು ಕುಗ್ರಾಮದ ಮನೆಯೊಂದರ ಗೋಡೆಯನ್ನು ಅಲಂಕರಿಸಿರುವುದು ರಾಜಾ ರವಿವರ್ಮನ ಲಕ್ಷ್ಮಿ, ಶಾರದೆಯೇ ಹೊರತು ಎಂ.ಎಫ್. ಹುಸೇನರ ದುಬಾರಿ ಕುದುರೆ ಚಿತ್ರಗಳಲ್ಲ. ಜತಗೆ ಅವನೀಂದ್ರನಾಥ್ ಟಾಗೋರ್, ಜಾಮಿನಿ ರಾಯ್, ನಂದಲಾಲ್ ಬೋಸ್್ರಂತಹ ಅಪ್ರತಿಮ ಕಲಾವಿದರು ಭರತ ಖಂಡದಲ್ಲಿ ಜನ್ಮವೆತ್ತಿ ಹೋಗಿದ್ದಾರೆ.
ಹುಸೇನ್ ಬಹುದೊಡ್ಡ ಕಲಾವಿದ, ಆತನ ಮರಣ ಭಾರತಕ್ಕೆ ಒಂದು ದೊಡ್ಡ ನಷ್ಟ ಎಂದು ಪದಕೋಶದಲ್ಲಿರುವ ಎಲ್ಲ ವಿಶೇಷಣಗಳನ್ನು ಬಳಸಿ ಕೆಲವರು ಹೊಗಳಿದ್ದಾರೆ. ಆದರೆ, ಆತನ ಹೆಸರು ಕೇಳಿದರೆ ಕಣ್ಣಮುಂದೆ ಬರುವ ಒಂದೇ ಒಂದು ಚಿತ್ರವನ್ನು ಹೇಳಿ ನೋಡೋಣ?!
ಇನ್ನು ಮಾಡರ್ನ್ ಆರ್ಟ್ ವಿಷಯಕ್ಕೆ ಬಂದರೂ ಹುಸೇನ್್ಗಿಂತ ಮೊದಲೇ ಅಮೃತಾ ಶೇರ್್ಗಿಲ್, ಕೆ.ಕೆ. ಹೆಬ್ಬಾರ್ ಭಾರತಕ್ಕೆ ವಿಶ್ವ ಮನ್ನಣೆ ತಂದುಕೊಟ್ಟಿ ದ್ದರು. ಬಾಲ್ಯದಲ್ಲೇ ನಮ್ಮಲ್ಲಿ ಉನ್ನತ ಮೌಲ್ಯಗಳನ್ನು ತುಂಬುವ ಮಾಧ್ಯಮವೆಂದರೆ ನಮ್ಮಲ್ಲಿನ ರಾಮಾ ಯಣ, ಮಹಾಭಾರತ ಹಾಗೂ ನೀತಿಕತೆಗಳೇ. ಇಲ್ಲಿನ ಪಾತ್ರಗಳಿಗೆಲ್ಲ ಬಣ್ಣ ತುಂಬಿ ಅಮರ ಚಿತ್ರಕತೆಯಾಗಿಸಿ ಚಿಕ್ಕಂದಿನಲ್ಲೇ ನಮಗರಿವಿಲ್ಲದಂತೆ ನಮ್ಮ ಮನ ಅರಳಿಸಿದ ಡಾ. ಎಸ್.ಎಂ. ಪಂಡಿತ್ ಅವರಂಥ ಚಿತ್ರಕಾರರನ್ನು ನಾವು ಅನವರತ ನೆನಪಿಸಿಕೊಳ್ಳಬೇಕು. ಮೇಲ್ಮಧ್ಯಮವರ್ಗ ಹಾಗೂ ಆಂಗ್ಲ ಮಾಧ್ಯಮದ ಒಂದು ಚಿಕ್ಕ ಗುಂಪು ಹುಸೇನ್ ಅವರನ್ನು ಭಾರತದ ಪಿಕಾಸೋ ಎಂದು ಎಷ್ಟೇ ಹೊಗಳಿದರೂ ಆತ ಭಾರತೀಯ ಎನಿಸಲಾರ. ಭಾರತೀಯ ಮನಸ್ಸುಗಳಿಗೆ ಆತ ನಮ್ಮ ಚಿತ್ರ ಪರಂಪರೆಯ ಒಂದು “ಕಪ್ಪುಕಲೆ’ ಮಾತ್ರ.
ಹುಸೇನ್ ತಮ್ಮ ಕೊನೆ ಕಾಲವನ್ನು ತಾಯ್ನಾಡಲ್ಲಿ ಕಳೆಯಲಾಗಲಿಲ್ಲವಲ್ಲಾ, ಅವರ ಅಂತ್ಯ ಸಂಸ್ಕಾರ ಈ ಮಣ್ಣಿನಲ್ಲಾಗಲಿಲ್ಲವಲ್ಲಾ.. ಭಾರತಕ್ಕೆ ಇದೊಂದು ಕಪ್ಪು ಚುಕ್ಕೆ ಎಂದು ಸಮಕಾಲೀನ ಕಲಾವಿದರಾದ ಕಿಶನ್ ಖನ್ನಾ, ಆಂಜೋಲಿ ಇಳಾ ಮೆನನ್, ಯುವಕಲಾವಿದ ಜಿತಿಶ್ ಕಲ್ಲಟ್ ಮುಂತಾದವರು ಕಣ್ಣೀರು ಸುರಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಆದರೆ ಅಂತಹ ಪರಿಸ್ಥಿತಿ ಏಕಾಗಿ ಸೃಷ್ಠಿಯಾಯಿತು?ಈ ದೇಶದ ಕಾನೂನಿಗೆ ಹೆದರಿ, ಕೋರ್ಟ್ ಮುಂದೆ ಹಾಜರಾಗದೆ ಪಲಾಯನ ಮಾಡಿದ, ಯಾವ ಭೂಮಿಯನ್ನು ಭಾರತಮಾತೆ ಎಂದು ಆರಾಧಿಸುತ್ತೇವೋ ಅದನ್ನು ನಗ್ನವಾಗಿ, ಅಶ್ಲೀಲವಾಗಿ ಚಿತ್ರಿಸಿದ ವ್ಯಕ್ತಿಗೆ ಈ ನೆಲದ ಮೇಲೆ ಯಾವ ಪ್ರೀತಿ ಇದ್ದೀತು?
ಇರಲಿ, ಸತ್ತ ಮೇಲೂ ಶಪಿಸುವ ಸಂಸ್ಕೃತಿ ನಮ್ಮ ಭಾರತೀಯರದ್ದಲ್ಲ. May his soul rest in peace “forever”!
Previous
Read in KP yesterday 🙂
For the sake of “Vote Bank” politicians can bear and will support what ever is said against our country and hinduism.
Pratap, Pls write on Raul Vinci.
Quite wonderful article on MFH….. am waiting for black money article……
Hi Pratap,
Excellent article and true to the core indeed.
Thanks and Warm Regards,
Krishna
( http://thatzkrish.googlepages.com )
i already told u he don know t value of his wife, mother,sister n daughter dis bled y now not belongs to an Indian let it go….
Yes you are 100% right Pratap.. He was a Psycho, sick.. He was not an artist but just a business person…
As you told rightly..not a single picture comes to my mind..as it comes infront my eyes..when you talk about Ravivarma..
Nice article sir ……
agree wid u prathap.
ಒಂದೠಕೆಟà³à²Ÿ ಹà³à²³à³ ಸತà³à²¤à²¿à²¤à³.
Wah wah! I was waiting for an article like this! Nowhere in our media has this face of M F Hussain been shown after his death! All of them were just praising him and describing how narrow minded we Indians were. It was so disgusting to read the newspapers and see the news channels glorifying this religious bigot! I hope that at least the Kannada readers get to know what MF really is by your article. Thanks again for writing it!
ಹಿ೦ದೂ ದೇವತೆಗಳ ಚಿತà³à²°à²—ಳನà³à²¨à³ ವಿಚಿತà³à²° ವಾಗಿ ಬಿಡಿಸಿ..ಕೋಟà³à²¯à²¾à³¦à²¤à²° ಹಿ೦ದà³à²—ಳ à²à²¾à²µà²¨à³†à²—ಳನà³à²¨à³ ಘಾಸಿಗೊಳೆಸಿದà³à²¦
ಎಮೠಎಫ಼ೠಹà³à²¸à³‡à²¨à³…..ನಿಧನರಾಗಿದà³à²¦à²¾à²°à³† ಎ೦ದಾಕà³à²·à²£ ಅವರ ವಿಕೃತಿಗಳೆಲà³à²²à²¾ ಮರೆತೠà²à²¾à²°à²¤à²¦ ಪಿಕಾಸೊ,ಹೆಸರಾ೦ತ ಕಲಾಕಾರ,à²à²¾à²°à²¤ ಕ೦ಡ ಅಪರೂಪದ ವà³à²¯à²•à³à²¤à²¿à²¤à³à²µ ಅ೦ತೆಲà³à²²à²¾ ಹೊಗಳà³à²µ ಈ ರಾಜಕಾರಣಿಗಳೠಮತà³à²¤à³Šà²®à³à²®à³† ಯà³à²µ ಪೀಳಿಗೆಯನà³à²¨à³ ಎಮೠಎಫ಼ೠಹà³à²¸à³‡à²¨à³ ರ ದಾರಿಯನà³à²¨à³ ಅನà³à²¸à²°à²¿à²¸à³à²µà³¦à²¤à³† ಕರೆಕೊಡà³à²µ ಮಟà³à²Ÿà²¿à²—ೆ ಹೊಗಳà³à²¤à²¿à²¦à³à²¦à²¾à²°à³†….ಅದಕà³à²•à²¾à²—ಿ ಆ ಮನà³à²·à³à²¯à²¨ ನಿಜ ಬಣà³à²£à²µà²¨à³à²¨à³ ಮತà³à²¤à³Šà²®à³à²®à³† ಕಠೋರ ಶಬà³à²§à²—ಳಿ೦ದ ’ ಜಗತà³à²¤à²¿ ’ ನೆದರೠ’ ಬೆತà³à²¤à²²à³† ’ ಗೊಳಿಸಿ ಅವರೠಆತà³à²®à²•à³à²•à³† ಶಾ೦ತಿ ಕೋರಿದ ರೀತಿ ಚನà³à²¨à²¾à²—ಿತà³à²¤à³ ಪà³à²°à²¤à²¾à²ªà³…….
namma bhumiya mele , murka Husenana sutta budiyu bilabaaradu …………..
Enu helalla.. Ella chennagi heLi eLe eLeyagi bidisittiddiri pratap. DhanyavadagaLu..
Very nicely expressed Mr. Simha. I share similar thoughts. Like what you mentioned in last line of your article, we should forget the one whose account has been settled by nature. May his soul rest in peace!!
Howdu sir yavathu namma desha kshmisuthe, yellannu kooda, M F Hussain kooda horathagilla!!!!!! Yakandre anthya samskara namma deshadalli madi yendu namma nayakaru kelikondiddaru alva????????????
hussain sucks…….
Really superb article..
Hindugala Bhavanegalige bele kodadvanige hindustanadlli sayalu yogyathe illa alva prathap anna…
What replly u want dear ?? u have said all that is to be said, finally u have wished ” may his soul ( i doubt if he ever had one, whn ever i saw his photo or video i always saw a bare footed shaithan{thanks to Mr Hussain for being bare foot, may be he was trying to show him self as human being not as shaithan hence was always bare foot – u know navella kathegalalli keliddeevi, bootha pishachi gala kalu himmuka vagiruthe antha!) rest in peace FOREVER !!
Written in a very bad taste. If you are great artist, then write something critical on his paitings. Please stop this dirty lobbying
Superb article Pratap. My kind request to you is translate these articles to english, So that people who dont know Kannada can also read your beautiful articles.
ಹà³à²¸à³‡à²¨à²°à²¿à²—ಿಂತ ದೊಡà³à²¡ ಕಲಾವಿದರೠನಮà³à²®à²²à³à²²à²¿à²¦à³à²¦à²¾à²°à³†. ಹà³à²¸à³‡à²¨à²° ಸà³à²ªà³†à²¶à²¾à²²à²¿à²Ÿà²¿ ಎಂದರೆ ವಿಕೃತ ಮನಸà³à²¸à³! à²à²¾à²°à²¤à²µà²¨à³à²¨à³ ಬಿಟà³à²Ÿà³à²¹à³‹à²—ಿದà³à²¦à²•à³à²•à³† ಪರಿತಪಿಸà³à²µ ಅನೇಕ ‘ಗಣà³à²¯ ವà³à²¯à²•à³à²¤à²¿â€™à²—ಳೠನಮà³à²®à²²à³à²²à²¿à²¦à³à²¦à²¾à²°à³†. ದಾವೂದ ಇಬà³à²°à²¾à²¹à²¿à²®à³ ಸಹ à²à²¾à²°à²¤à²•à³à²•à³† ಬರಲೠಪರಿತಪಿಸà³à²¤à³à²¤à²¿à²°à²¬à²¹à³à²¦à³. ಹà³à²¸à³‡à²¨à²°à³ à²à²¾à²°à²¤à²•à³à²•à³† ಬಂದೠಇಲà³à²²à²¿à²¯ ನà³à²¯à²¾à²¯à²¾à²²à²¯à²¦à²²à³à²²à²¿ ನà³à²¯à²¾à²¯ ಪಡೆಯಬಹà³à²¦à²¿à²¤à³à²¤à³.
Hindugala bhavanegalige bele kodadhavanige hindustanadalli sayalu kooda yogyathe illa alva prathapanna…
ಆತನಲà³à²²à²¿ ನಿಜಕà³à²•à³‚ ಕಲೆ ಇದà³à²¦à²¿à²¤à³..
ಆತ ಮತà³à²¤à³Šà²®à³à²®à³† ಬರಲಿ, ಸದà²à²¿à²°à³à²šà²¿à²¯ ಚಿತà³à²°à²—ಳನà³à²¨à³ ನೀಡಿ ತನà³à²¨ ಪಾಪದ à²à²¾à²°à²µà²¨à³à²¨à³ ಕೊಂಚ ಕಡಿಮೆಗೊಳಿಸಿಕೊಳà³à²³à²²à²¿..
Yes.. May his soul RIP:-)
ಕಲಾನಾಯಕ ಹೋಗಿ ಕಾಳನಾಯಕ ಅಂತ ಬಿಂಬಿಸಿಕೊಂದà³à²¦à²¦à³à²¦à³ ತà³à²‚ಬಾ ವಿಷಾದನೀಯ ,ಕಲೆಯೠನೋಡà³à²—ರನà³à²¨ ಸೆಳೆಯದಿದà³à²¦à²°à³ ಸರಿ ,ಆದರೆ ನೋವಂತೠಕೊಡಬಾರದà³.
What a line brother..
“ಇವತà³à²¤à²¿à²—ೂ ಯಾವà³à²¦à³‹ ಒಂದೠಕà³à²—à³à²°à²¾à²®à²¦ ಮನೆಯೊಂದರ ಗೋಡೆಯನà³à²¨à³ ಅಲಂಕರಿಸಿರà³à²µà³à²¦à³ ರಾಜಾ ರವಿವರà³à²®à²¨ ಲಕà³à²·à³à²®à²¿, ಶಾರದೆಯೇ ಹೊರತೠಎಂ.ಎಫà³. ಹà³à²¸à³‡à²¨à²° ದà³à²¬à²¾à²°à²¿ ಕà³à²¦à³à²°à³† ಚಿತà³à²°à²—ಳಲà³à²²”
Raja Ravi Varma is Ultimate.
I will bet more than 95% of the people in India have seen, admired and/or will have a copy of Raja Ravi Varma’s Art.
And this man (MFH) has hurt all the Indians with his so called Art.
ಹà³à²¸à³‡à²¨à²°à²¿à²—ಿಂತ ದೊಡà³à²¡ ಕಲಾವಿದರೠನಮà³à²®à²²à³à²²à²¿à²¦à³à²¦à²¾à²°à³†. ಹà³à²¸à³‡à²¨à²° ಸà³à²ªà³†à²¶à²¾à²²à²¿à²Ÿà²¿ ಎಂದರೆ ವಿಕೃತ ಮನಸà³à²¸à³!
Article is good. But we want your articles from you for a person who is worth for it, not like these bullshit people. I am waiting for black money article.. pratap
ಎಂದಿನಂತೆಯೇ ಇದೂ ಉತà³à²¤à²® ಲೇಖನ 🙂
ಸà³à²µà²œà²¾à²¤à²¿ -ಸà³à²µà²§à²°à³à²® -ಸà³à²µà²¦à³‡à²¶ -ಸà³à²µà²¸à²‚ಸà³à²•à³ƒà²¤à²¿à²—ಳನà³à²¨ ಹೀಗೆಳೆಯà³à²¤à³à²¤à²¾ ಬದà³à²•à³à²µà³à²¦à³ ಇತà³à²¤à³€à²šà³†à²—ೆ ಫà³à²¯à²¾à²·à²¨à³ ಆಗಿಬಿಟà³à²Ÿà²¿à²¦à³†.ಜà³à²žà²¾à²¨à²•à³à²•à³† ಸಿಗಬೇಕಾದ ಪà³à²°à²¶à²¸à³à²¤à²¿à²¯à²¨à³à²¨à³ ಪೀಠಕà³à²•à³† ತಗà³à²²à²¿ ಹಾಕಿಸಿಕೊಂಡವರೠಹೇಳಿಬಿಟà³à²Ÿà²°à²‚ತೂ ಮà³à²—ಿದೇಹೋಯಿತೠತಾ ಮà³à²‚ದೠನೀ ಮà³à²‚ದೠಎಂದೠಸಮರà³à²¥à²¿à²¸à²¿à²•à³Šà²³à³à²³à²²à³ ಬರà³à²µ ಕà³à²°à²¿à²—ಳ ಹಿಂಡಿಗೇನೠಬರವಿಲà³à²² .ಜನಪà³à²°à²¿à²¯à²¤à³†à²¯ ಉತà³à²¤à³à²‚ಗಕà³à²•à³‡à²°à²¿à²¦ ನಂತರವೂ ಸಾರà³à²µà²œà²¨à²¿à²• ಬದà³à²•à²²à³à²²à³‚ ಪಾರದರà³à²¶à²• ಸà³à²µà²šà³à²šà²¤à³† ಕಾಪಾಡಿಕೊಳà³à²³à²²à³ ಕೆಲವರಿಗೆ ಮಾತà³à²° ಸಾದà³à²¯.ಚಂದಮಾಮ ಮಾಲಿಕೆಯಲà³à²²à²¿ ಮೂಡಿ ಬರà³à²¤à²¿à²¦à³à²¦ ಚಿತà³à²°à²—ಳೠಕಟà³à²Ÿà²¿ ಕೊಡà³à²¤à²¿à²¦à³à²¦ à²à²¾à²µ ಸà³à²ªà²‚ದನವನà³à²¨à³ ಯಾರೠತಾನೇ ಮರೆಯಲೠಸಾದà³à²¯. ಹಸà³à²¤à²•à³à²•à³† ಬಣà³à²£ ಮೆತà³à²¤à²¿à²•à³Šà²‚ಡೠಖಾಲಿ ಹಾಳೆಯ ಮೇಲೆ ಒತà³à²¤à²¿ ” ಪಂಚ à²à³‚ತಗಳೠ” ಎಂದೠಶೀರà³à²·à²¿à²•à³† ಕೊಟà³à²Ÿà²°à³† ಬೆರಳà³à²—ಳ ನಡà³à²µà³† ಚಿತà³à²° ಬರೆದವನ à²à³‚ತ ಹà³à²¡à³à²• ಬೇಕಷà³à²Ÿà³† .
ಫೇಸೠಬà³à²•à³à²¨à²²à³à²²à²¿ ನೋಡಿದà³à²¦à³ 🙂 – ಹà³à²¡à³à²—ಿಯೊಬà³à²¬à²³à³ ಹà³à²¸à³‡à²¨à³ ರ ಚಿತà³à²° ನೋಡಿ ” ಓ ಕà³à²¦à³à²°à³† ನೀರೠಕà³à²¡à²¿à²¯à³à²¤à³à²¤à²¿à²¦à³† ಎಂದಳಂತೆ. ಅಲà³à²²à²¿à²¯à³‡ ಇದà³à²¦ ನವà³à²¯ ಕಲೆಯ ವಿದà³à²¯à²¾à²°à³à²¥à²¿ , ಹೇ ಅದೠಹà³à²¸à³‡à²¨à²° ಚಿತà³à²° ನಿನಗೆ ಕà³à²¦à³à²°à³† – ನೀರೠಅಷà³à²Ÿà³‡ ಕಾಣà³à²¤à³à²¤à²¿à²¦à³†à²¯à³‡ ಎಂದೠಕೋಪದಿಂದ ಕೂಗಾಡಿದನಂತà³à²¤à³† :))
ಪಾಪ ಉದà³à²¦à²¨à³†à²¯ ಖಾಲಿ ಮà³à²¯à²¾à²Ÿà³ ಮೇಲೆ ಎಂ. ಎಫà³. ಹà³à²¸à³‡à²¨à³ ಎಂದೠಸಹಿ ಹಾಕಿದರೂ ಅದರಲà³à²²à²¿ ಜಗತà³à²¤à²¿à²¨ ಎಲà³à²²à²¾ ಅಪರೂಪ ಚಿತà³à²°à²—ಳನà³à²¨à³‚ ಕಾಣಬೇಕೠಎಂಬ ಅಂಧಾà²à²¿à²®à²¾à²¨à²¦ ನಿಯಮ ಅವಳಿಗೆ ಹೇಗೆ ತಿಳಿದಿರಬೇಕà³!!!!
superb article……luv u 🙂
Thanks a lot pratap. You are representing a large number of Like minded people like me, who have anger in us, but dont have a media to express. But when i read ur article, feeling relieved. Thanks again.
Regards
Prasad
ಸತà³à²¤ ಮೇಲೂ ಶಪಿಸà³à²µ ಸಂಸà³à²•à³ƒà²¤à²¿ ನಮà³à²® à²à²¾à²°à²¤à³€à²¯à²°à²¦à³à²¦à²²à³à²². May his soul rest in peace “foreverâ€! – Like that.
The Title is simply superb!! ಅದೠಹೇಗೆ ಹೊಳೀತ�! amazing. that itself recommands to read the article.
hi…
nice article pratap
please write article on youth’s job views, what society required.
i.e, not only IT enggr,softwarw enggrs…..we need good lecturers,teachers, Agricultural research working,many things which strengthens the Indian society nd Economy
thanks for writting abt him, want to know what is he atleast
Spr.. i like tis article..
may his soul RIP…
really very good article senior……wat ever may be d person he was…. May his soul rest in peace “foreverâ€!……fantastic article…superb…
You just expressed what every Indian would feel about him.
Very good article.
Realy Greart Mr .Pratap
ur analysing abt m.f. husain is right and the way uhave presented the views also fine …… no dought he is done great mistake being hurt the hindu and the indian culture… yet he is good artist… so we do hate him and even love his style of painting eccept the mistake of hindu paintings
his soul will not rest in peace because his shit hand will write the picture of nude picture of peace too
This is an superb article sir… am waiting for baba ramdev article for his thought about black money.
Pratap,
Please correct the word ಅವನೀಂದà³à²°à²¨à²¾à²¥à³,
a very nice article, if u see ravivarmas paintings of gods and godess automatically nammalli daivika bhavane hutti biduttade, anthadannu virupa madida vikruta manassinava… avanannu hogalalu karanave illa.. toscold him multi million reasons are there.. thank u for the article
tum apne man se achhe likhate ho
ishiliye sabko sachhe lagate ho
naam hai pratap simha
kaam hi sani ko jagrut karna ,
yese hi the Maharana pratap simha
keep it up, god bess u .
A very fine article. It should be published in all languages of India.
super article
gud bye m.f.husain…………..
gud bye m.f.husain…………..